Yaygın Ve Etkin Ödül Ve Ceza Sistemi

İsg profesyoneli görevlendirmeyenlere ceza

İSG-KÂTİP sistemi üzerinden iş sağlığı ve güvenliği profesyoneli görevlendirmeyen tüm işverenlere önce mektup gönderilerek yükümlülükleri hatırlatılmalı, uygun bir süre sonunda yükümlülüklerini yerine getirmeyenler hakkında cezai müeyyide uygulanmalıdır 

İş müfettişine ödül 

İş müfettişlerinin yerinde veya uzaktan yaptığı teftiş ve kontrollerde tespit ettiği, müeyyide uyguladığı her uygunsuzluğun parasal ceza değerinin %1’i (11,20TL) teşvik primi olarak İş Teftiş Kurulunda oluşturulacak döner sermaye benzeri bir sandık vasıtasıyla iş müfettişine ve diğer katkıda bulunanlara ödenmelidir. 

İş müfettişine ödül veya ceza

Değişken olmayan işyerlerinde bir önceki iş müfettişi tarafından tespit edilerek kayda alınmayan sabit bir uygunsuzluk bir sonraki iş müfettişince tespit edildiğinde, uygunsuzluğun parasal ceza değerinin %1’i ödül primi olarak tespit eden iş müfettişine ödenmeli, ceza primi olarak tespit edemeyen iş müfettişinin ödül priminden düşülmelidir. 

İş güvenliği uzmanının ve işyeri hekimine ödül

İş güvenliği uzmanının ve işyeri hekimi tarafından işyerinde tespit edilen her uygunsuzluğun parasal ceza değerinin%1’i (11,20TL) bildiren uzman veya hekime teşvik primi olarak ödenmelidir.

İş güvenliği uzmanı veya işyeri hekimine ceza

Değişken olmayan ve iş güvenliği uzmanları veya işyeri hekimleri tarafından önceden tespit edilerek kayda alınmayan uygunsuzluklar iş müfettişince tespit edildiğinde, uygunsuzlukların parasal ceza değerinin %1’i ceza primi olarak ilgili iş güvenliği uzmanları veya işyeri hekimlerinin teşvik primlerinden kesilmelidir.

Çalışanlara ceza

İş sağlığı ve güvenliği kurallarına uymayan çalışanlara uyarı ve ücret kesim cezası verilmeli, buna rağmen inat eden ve direnç gösterenlerin tazminatsız iş akitleri feshedilmelidir.

Çalışanlara ödül

İşyerinde farkındalık oluşturmak ve iş güvenliğini teşvik etmek için İSG kurallarına harfiyen uyan çalışanlar arasından seçileceklere işyerinin büyüklüğüne göre ayda bir çeyrek veya cumhuriyet altını, yılda bir maaş ikramiyesi verilmesi gibi uygun ödül sistemi getirilmelidir.

İşverene ve çalışana ödül

Değişken olmayan işyerini iş sağlığı ve güvenliğine uygun hale getiren işverene ve bu işyerinde çalışanlara 1 yıl süreyle % 2 oranında (iş kazası ve meslek hastalığı primi kadar) prim desteği verilmelidir. Asgari ücretli bir çalışana verilecek bu prim ayda 22,68TLdir. İşverenine de 22,68 TL verilecek, devlete maliyeti çalışan başına 22,68+22,68= 45,36TL olacaktır.

Türkiye’de İSG profesyoneli hizmeti alacak tüm işyerleri iş güvenliğine uygun hale gelmiş olsa bile bu primlerin devlete yıllık toplam maliyeti: 11.078.000 kişi x 45,36TL = 502.498.080TL olacaktır.

İşverene ceza

Teftişlerde tespit edilen uygunsuzluklar için taviz vermeden, istisnasız mevzuatta yazılı para cezaları veya durdurmalar uygulanmalıdır.2014 yılında bir uygunsuzluk için en hafif ceza 1120TL’dir.

İşverene ödül

Değişken olmayan ve iki yıl üst üste iş güvenliğine uygunluk primi alan işyerlerinin çalıştıracağı İSG profesyonellerinin asgari hizmet süreleri üçte bir oranında azaltılmalı, iş kazası, meslek hastalığı veya uygunsuzluk tespit edildiğinde tekrar eski hizmet sürelerine geçilmelidir.

Cezaların asgari ücrete ve çalışan sayısına endekslenmesi

Cezalar asgari ücrete ve çalışan sayısına endekslenmelidir. Örneğin, yangınla ilgili bir uygunsuzluktan kaynaklanan bir yangından, 3 çalışanın olduğu işyerinde 3 kişi, 100 çalışanın olduğu işyerinde, 100 kişinin etkilenme riski olduğundan, çalışana endeksli ceza yaklaşımı adil ve mantıklı olacaktır. Türkiye’de İSG profesyoneli çalıştırma yükümlülüğü olan işyerlerini çalışan ortalaması11-12’dir. 2014 yılında bir uygunsuzluğun en az ceza değeri 1120 TL, brüt asgari ücret 1134 TL. dir. Bu rakamlar ışığında, 10 kişi çalışanı olan işyerine 1134 lira ortalama ceza esas alınarak, çalışan başına asgari ücretin onda biri kadar temel ceza ölçüsü getirilmeli, diğer cezalar bu asgari cezanın katları olarak belirlenmelidir.

Örnek olarak;

3 çalışanı olan işyerine: 3×1134/10 = 340 TL.

10 çalışanı olan işyerine:10×1134/10 = 1134 TL.

100 çalışanı olan işyerine:100×1134/10 = 11340 TL. ceza uygulanması uygun olacaktır. Mevcut tüm işyerlerine tek ceza uygulamasında cezalar,  küçük işyerlerine çok ağır, büyük işyerlerine çok hafif gelmektedir.

İşverenin ödüllendirilmesi veya cezalandırılması iş kazalarına değil müfettiş tespitine bağlanmalıdır

İş güvenliğine uygunluk priminin iş kazası olmayan işyerlerine verilmesi konusunda bir eğilim vardır. Ödüllendirme ve cezalandırma sistemin verimli çalışmasının olmazsa olmazıdır. Ancak ödül ve ceza, adil ve hedefe götürecek şekilde olmalıdır. Tedbir alanlar istisnasız ödüllendirilmeli, almayanlar toleranssız cezalandırılmalıdır. Bir işyerinde iş kazası olmaması o işyerinde her türlü iş güvenliği tedbirinin alındığını göstermez. Onlarca hatta 50-100 tane uygunsuzluğu olduğu halde iş kazası olmayan çok sayıda işyeri vardır.  Her işyerinde ortalama 10 tehlikenin bulunduğu tahminiyle Türkiye’de 1,6 milyon işyerinde 16 milyondan fazla tehlike vardır. Bunların en az 15 milyonu iş kazası olmayan ve böyle bir sistemde ödül verilecek işyerindedir.

Örnek olarak 2012 yılında yuvarlak rakamlarla toplam 1,5 milyon işyeri varken 75 bin iş kazası olmuştur. Her iş kazasının ayrı işyerinde olduğunu, yani bir işyerinde birden fazla kaza olmadığını kabul etsek bile en fazla 75bin işyerinde kaza olmuş demektir. Başka bir ifade ile 2012 yılında toplam 1,5 milyon işyerinin, 1 milyon 425 bininde iş kazası olmamıştır. Oransal olarak ifade edilirse, işyerlerinin en az %95’inde de hiç iş kazası olmamıştır.

Ödüller iş kazasına endekslendiğinde işyerlerinin %95’ine ödül verilecek demektir. Meydana gelen iş kazalarının çoğunun tam olarak iş güvenliği tedbirlerinin alınmadığı bu işyerlerinde olduğu aşikârdır. Ödül ve cezanın iş kazasına bağlanmasının başka bir mahsuru bazı işverenlerin iş kazasını gizlemeleri ve bildirmekten kaçınmalarına yol açabilir. Bu yüzden ödülün iş kazası olmayan işyerlerine verilmesi işverenleri tedbir almaya götürmekte yeterli olmayacaktır.

 Ödüller müfettiş tespitine bağlanmalıdır. Müfettişin tespiti ile uygunsuzluk bulunmayan, her türlü iş güvenliği tedbirinin alındığı bizzat işyerinde tespit edilen işyerlerine ödül verilmelidir. Böylelikle işverenin müfettişi teftişe çağırması özendirilmiş olacaktır.